Hâkimlerin Karar Verme Sürecinde Örf Ve Âdet Değişkeni, Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliğini Nasıl Etkilemektedir?

ÖZ

Bu çalışmanın amacı hâkimlerin karar verme sürecinde örf ve âdetin nasıl bir etkiye sahip olduğunu ve bunun sonuçlarını ortaya koymaktır. Dolayısıyla gelenekselleşmiş ve toplumda kalıplaşmış kimi algıların hukuka ne derecede etki ettiğini belirlemektir. Daha özelde ise toplumsal yapı ile hukukun etkileşimini; bu etkileşimin hâkimlerin karar verme sürecinde nasıl yön verdiğini ortaya koymaktır. Bu bağlamda örf ve âdet hukukunun toplumsal cinsiyet bağlamında nasıl bir etki meydana getirdiği irdelenmektedir. Araştırma "hâkimlerin karar verme sürecinde örf ve âdet değişkeni, toplumsal cinsiyet eşitsizliğini nasıl etkilemektedir?" sorusuna yanıt aramaktadır.

Bu araştırmada, nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Nitel araştırma yöntemlerinden derinlemesine mülakat tekniği ile 4 hâkim ile görüşme yapılmıştır. Araştırmada, yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır.

ABSTRACT

The aim of this study is to reveal how customs and traditions have an impact on judges' decision-making process and the consequences. Therefore, it is to determine to what extent some perceptions that are traditionalized and stereotyped in the society affect the law. More specifically, it is to reveal the interaction of social structure and law; how this interaction guides judges' decision-making process. In this context, how customary law has an impact in the context of gender is examined. The research seeks to answer the question "how does the customary variable in the judges' decision-making process affect gender inequality?"

In this research, qualitative research method was used. In-depth interview technique, one of the qualitative research methods, was used to interview 4 judges. In the research, semi-structured interview form was used.

GİRİŞ

Hukuk kurallarının somut vakalara uygulanması sürecinde hâkimlerin karar verme mekanizmaları önemli bir araştırma konusudur. Hâkimlerin kararlarında hangi faktörlerin etkili olduğu, yasaların yanı sıra toplumsal değerlerin, yerleşik algıların ve örf ve âdet hukukunun ne derece rol oynadığı bu araştırmanın temel sorunsalını oluşturmaktadır.

Toplumsal yapı ile hukuk arasındaki ilişki karmaşık ve çok yönlüdür. Hukuk kuralları bir yandan toplumsal yapıdan etkilenirken, diğer yandan toplumsal yapıyı şekillendirme gücüne sahiptir. Bu etkileşim, özellikle hâkimlerin karar verme sürecinde kendini göstermektedir. Hâkimler, yazılı hukuk kurallarını uygularken aynı zamanda içinde yaşadıkları toplumun değerlerini, inançlarını ve yerleşik algılarını da dikkate almaktadırlar.

Örf ve âdet hukuku, toplumda uzun süredir uygulanagelen ve toplum tarafından kabul görmüş kurallar bütünüdür. Bu kurallar yazılı olmamakla birlikte, toplumsal yaşamın düzenlenmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Türk hukuk sisteminde örf ve âdet hukuku, yazılı hukuk kurallarının yorumlanmasında ve uygulanmasında önemli bir kaynak olarak kabul edilmektedir.

YÖNTEM

Bu araştırmada nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Nitel araştırma, sosyal olguların doğal ortamlarında derinlemesine incelenmesini sağlayan bir araştırma yöntemidir. Bu çalışmada, hâkimlerin karar verme sürecinde örf ve âdet hukukunun etkisini anlamak için derinlemesine mülakat tekniği kullanılmıştır.

Katılımcılar

Araştırmanın katılımcılarını 4 hâkim oluşturmaktadır. Katılımcılar, amaçlı örnekleme yöntemi ile seçilmiştir. Katılımcıların belirlenmesinde şu kriterler göz önünde bulundurulmuştur:

• En az 5 yıl hâkimlik deneyimine sahip olması
• Aile hukuku, boşanma veya miras davalarında görev yapmış olması
• Araştırmaya gönüllü olarak katılmayı kabul etmesi

Veri Toplama Aracı

Araştırmada veri toplama aracı olarak yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Görüşme formu, literatür taraması ve uzman görüşleri doğrultusunda araştırmacı tarafından hazırlanmıştır. Form, açık uçlu sorulardan oluşmaktadır ve katılımcıların görüşlerini detaylı bir şekilde ifade etmelerine olanak sağlamaktadır.

Veri Toplama Süreci

Görüşmeler, katılımcıların ofislerinde veya uygun gördükleri mekanlarda gerçekleştirilmiştir. Her bir görüşme ortalama 45-60 dakika sürmüştür. Görüşmeler katılımcıların izni alınarak ses kaydına alınmıştır. Görüşme öncesinde katılımcılara araştırmanın amacı ve kapsamı hakkında bilgi verilmiş, gizlilik ve anonimlik konusunda güvence verilmiştir.

Veri Analizi

Toplanan veriler içerik analizi yöntemi ile analiz edilmiştir. Ses kayıtları yazıya dökülmüş ve kodlama işlemi yapılmıştır. Kodlama sürecinde, katılımcıların ifadelerinden yola çıkılarak temalar belirlenmiştir. Analiz süreci boyunca araştırma sorusu ve alt problemler göz önünde bulundurulmuştur.

BULGULAR

Araştırma bulguları, hâkimlerin karar verme sürecinde örf ve âdet hukukunun önemli bir etkiye sahip olduğunu göstermektedir. Katılımcı hâkimler, kararlarında yasaların yanı sıra toplumsal değerlerin, yerleşik algıların ve örf ve âdetin de rol oynadığını belirtmişlerdir.

Örf ve Âdetin Karar Verme Sürecindeki Rolü

Katılımcı hâkimler, örf ve âdet hukukunun özellikle aile hukuku, miras hukuku ve boşanma davalarında belirleyici bir rol oynadığını ifade etmişlerdir. Bir katılımcı bu durumu şöyle açıklamıştır:

"Yasalar açık olsa bile, bazen toplumun beklentilerini göz önünde bulundurmak zorunda kalıyoruz. Özellikle aile hukuku davalarında, sadece yasalara bakarak karar vermek her zaman adil sonuçlar doğurmuyor."

Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliğine Etkisi

Araştırma bulguları, örf ve âdet hukukunun toplumsal cinsiyet eşitsizliğini pekiştirdiğini göstermektedir. Özellikle nafaka, velayet ve miras davalarında kadınlar aleyhine kararlar verildiği tespit edilmiştir. Katılımcılar, toplumsal beklentilerin ve yerleşik algıların bu kararları etkilediğini belirtmişlerdir.

Bir katılımcı bu durumu şöyle örneklendirmiştir:

"Velayet davalarında genellikle anneye velayet verilir çünkü toplumumuzda çocukların bakımının kadının görevi olduğu düşüncesi hakimdir. Ancak bu her zaman çocuğun yararına olmayabilir."

Hâkimlerin Farkındalığı

Katılımcı hâkimler, örf ve âdetin kararlarında etkili olduğunun farkında olduklarını ancak bu etkiyi tamamen ortadan kaldırmanın zor olduğunu belirtmişlerdir. Toplumsal yapının ve yerleşik algıların değişiminin uzun bir süreç gerektirdiği vurgulanmıştır.

TARTIŞMA

Bu araştırmanın bulguları, literatürdeki çalışmalarla uyumluduk. Hâkimlerin karar verme sürecinde sadece yasaların değil, toplumsal değerlerin ve yerleşik algıların da etkili olduğu birçok araştırmada ortaya konmuştur. Özellikle örf ve âdet hukukunun, toplumsal cinsiyet eşitsizliğini pekiştirdiği yönündeki bulgular, bu alandaki diğer çalışmaları desteklemektedir.

Araştırma bulguları, hukuk sisteminin toplumsal yapıdan bağımsız olmadığını göstermektedir. Hâkimler, içinde yaşadıkları toplumun bir parçası olarak, o toplumun değerlerini ve inançlarını taşımaktadırlar. Bu durum, kararlarının tamamen objektif olmasını zorlaştırmaktadır.

Toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin hukuk sistemi aracılığıyla yeniden üretilmesi, önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Kadınların lehine olan yasal düzenlemelerin pratikte uygulanmasını zorlaştıran en önemli faktörlerden biri, örf ve âdet hukukunun etkisidir.

SONUÇ VE ÖNERİLER

Bu araştırma, hâkimlerin karar verme sürecinde örf ve âdet hukukunun önemli bir etkiye sahip olduğunu ve bu durumun toplumsal cinsiyet eşitsizliğini pekiştirdiğini ortaya koymuştur. Bulgular, hukuk sisteminin toplumsal yapıdan bağımsız olmadığını ve yerleşik algıların hâkimlerin kararlarını etkilediğini göstermektedir.

Bu bulgular ışığında şu öneriler sunulabilir:

1. Hukuk Eğitiminin Geliştirilmesi: Hukuk fakültelerinde toplumsal cinsiyet eşitliği, örf ve âdet hukuku ve toplumsal yapının hukuka etkisi konularında dersler zorunlu hale getirilmelidir.
2. Hizmet İçi Eğitimler: Görev yapan hâkimlere yönelik düzenli olarak toplumsal cinsiyet eşitliği ve önyargıların üstesinden gelme konularında eğitimler verilmelidir.
3. Karar İnceleme Mekanizmaları: Yargı kararlarının toplumsal cinsiyet eşitliği perspektifinden düzenli olarak incelenmesi için bir mekanizma oluşturulmalıdır.
4. Farkındalık Çalışmaları: Hâkimlerin kendi önyargılarının ve yerleşik algılarının farkına varmalarını sağlayacak çalışmalar yapılmalıdır.
5. Yasal Düzenlemeler: Örf ve âdet hukukunun toplumsal cinsiyet eşitsizliğini pekiştiren etkisinin azaltılması için gerekli yasal düzenlemeler yapılmalıdır.

KAYNAKÇA

Akbulut, N. (2013). Hâkimlerin Karar Verme Sürecinde Örf ve Âdet. İstanbul: Hukuk Yayınevi.

Demir, S. (2015). Toplumsal Cinsiyet ve Hukuk. Ankara: Adalet Yayınları.

Göztepe, E. (2012). Türk Hukukunda Örf ve Âdet. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 70(2), 45-78.

Kılıç, M. (2016). Yargı Kararlarında Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği. Ankara Barosu Dergisi, 74(1), 123-156.

Öztürk, A. (2014). Hâkimlerin Karar Verme Mekanizmaları. İstanbul: Yargı Yayınevi.

EKLER

Görüşme Soruları

1. Karar verme sürecinizde hangi faktörler etkili olmaktadır?
2. Örf ve âdet hukukunun kararlarınızda nasıl bir etkisi olmaktadır?
3. Toplumsal beklentiler kararlarınızı etkiliyor mu?
4. Toplumsal cinsiyet eşitliği konusunda ne düşünüyorsunuz?
5. Kararlarınızda toplumsal cinsiyet eşitsizliğini pekiştiren unsurlar oluyor mu?